Om zoveel mogelijk transparantie over auteursrechten te krijgen zijn inmiddels meer dan een kwart miljoen kunstenaars voorzien van een auteursrechtelijke status op Wikidata. Hierdoor is het in een oogopslag te zien of hun oeuvre auteursrechtelijk beschermd is of publiek domein. Een oeuvre komt in het publieke domein terecht 70 jaar na de dood van een maker. Hoewel vaak voor beroemde kunstenaars de datum van overlijden bekend is, is dat niet altijd duidelijk voor onbekende namen. Voor vervaardigers die geen sterfdatum hebben is het bovendien lastig in te schatten hoe de situatie is. Leeft deze vervaardiger nog, of is de vervaardiger toevallig toch overleden, maar is dat niet bekend? Dit hoeft niet meer uitgezocht te worden wanneer een status is toegekend. Een vervaardig krijgt simpelweg het stempel oeuvre in het publiek domein, of auteursrechtelijk beschermd.
Onduidelijkheid van auteursrechten
Voor alle beroemde kunstenaars zijn de auteursrechten bekend. Er is vaak een stichting die de erven vertegenwoordigt en er zijn biografieën geschreven. Maar bij de meeste collecties vormen de beroemde vervaardigers weliswaar de publiekstrekkers maar slechts een topje van de ijsberg. In een collectie worden ook zaken opgenomen niet vanwege beroemdheid, maar omdat er een verhaal mee wordt verteld, een kunststroming geduid, een techniek mee wordt verduidelijkt of een geschiedenis verbeeld. Denk aan illustraties, historische foto’s, films, affiches, prenten en tekeningen, en schilderij met historische taferelen, zilveren kandelaars, penningen, kleding, stoelen, kasten, klokken, houtsnijwerken. Depots vol want niet alles kan en mag vanwege kwetsbaarheid geëxposeerd worden. Ieder museum heeft op die manier duizenden vervaardigers in de collectie.
Momenteel wordt veel gedigitaliseerd bij erfgoedinstellingen. Het publiceren en beschikbaar stellen voor hergebruik wordt echter belemmerd door onduidelijkheid over de rechten. Voor veel erfgoedinstellingen, uitgeverijen en mensen die beeldmateriaal willen gebruiken een grote besparing op onderzoek naar de vervaardiger.
Aan wie worden de auteursrechtelijke statussen toegekend?
In Wikidata staan bijna 9 miljoen personen. Beeldhouwers, kunstschilders, maar ook voetballers, politici, filmacteurs en wetenschappers, van alle landen in de wereld. Omdat auteursrechten alleen relevant zijn voor mensen waarvan creatieve werken bekend en beschikbaar zijn wordt de auteursrechtelijke status wordt toegevoegd aan degenen die creatieve werken maken. Het gaat hierbij om kunstschilders, tekenaars en grafici, van Etruskische vaasschilders tot cartoonisten. Daarnaast worden alle personen doorgenomen die een auteursrechtenvertegenwoordiger hebben en personen waarvan in Wikidata bekend is dat ze een werk hebben dat zich in een collectie bevindt.
Hoe wordt een status toegekend?
Voor Wikidata hebben we twee scripts ontwikkeld die auteursrechten toekennen aan vervaardigers. Er is een script dat naar de sterfdatum kijkt van een persoon. Dit script is de meest voor de hand liggende omdat auteursrechten vastgesteld worden aan de hand van de sterfdatum. Het script is verder verfijnd zodat het ook rekening houdt met minder exacte sterfdata zoals de 17e eeuw, of de jaren 1870.
Het tweede script neemt alle vervaardigers door van wie geen sterfdatum bekend is. Het kijkt in plaats daarvan naar levenstekens, waaronder de geboorte, doop en werkperiode van een vervaardiger, werkgeverschap, woonplaats en werklocatie. Hiervan wordt aan de hand van de jongste en oudste datum de periode dat iemand geboren en gestorven zou kunnen zijn berekend. Door uit te gaan van een maximale te bereiken leeftijd van 120 jaar kan vastgesteld worden of werken van die persoon al publiek domein zou kunnen zijn. Omgekeerd worden de rechten van personen die een levensteken hadden van minder dan 70 jaar geleden als auteursrechtelijk beschermd vastgesteld. Het script weet op deze manier al het grootste deel vervaardigers te detecteren en wordt nog verder uitgebreid naar meer tekens van leven, zoals wanneer een kunstenaar voor het laatst iets publiceerde op Twitter of Youtube, een prijs heeft ontvangen of een werk heeft vervaardigd.
Vervaardigers in collecties
Bij het toekennen ligt de focus bij vervaardigers die zich in museumcollecties bevinden. Van zo'n 60.000 vervaardigers is inmiddels in Wikidata bekend dat ze werken in een collectie hebben. Hier hebben wij actief aan bijgedragen. Zo hebben we alle fotografen van het Nederlands Fotomuseum in Wikidata geplaatst, evenals alle kunstenaars van het MoMA, van het Tropenmuseum en van Volkenkunde. Deze vervaardigers worden door ons actief gemonitord via speciale pagina’s op Wikidata waar automatische lijsten gegenereerd worden. Op deze manier wordt er gecontroleerd op vervaardigers die niet een naam in het Latijnse schrift hebben en vervaardigers die een verdacht jonge of oude leeftijd hebben. Vervaardigers die overeenkomstige geboorte- en sterfdata hebben worden vergeleken om te kijken of het hetzelfde individu betreft.
Een belangrijk onderdeel daarnaast zijn de verbeteringen die door de Wikidata-gemeenschap plaatsvinden. Conservatoren en kunsthistorici wereldwijd zijn actief op Wikidata en vullen de gegevens verder aan. Dat is belangrijk, want bij bepaalde erfgoedinstellingen is er natuurlijk veel meer bekend van een kunstenaar. Ook transliteraties zijn belangrijk. Z’m 3.400 kunstenaars hebben weliswaar een auteursrechtelijke status, maar hebben nog geen naam in Wikidata in het westerse schrift.
Toekomst
In de toekomst willen we het script mogelijk gaan uitbreiden naar met andere beroepsgroepen zoals architecten en schrijvers. Ieder vakgebied vereist echter weer nadere controlelijsten en afbakeningen. Zo willen we schrijvers bijvoorbeeld afbakenen vanaf de uitvinding van de boekdrukkunst, omdat pas toen mechanische reproducties mogelijk waren. Ook willen we de analyse van levenstekens nog verder verbeteren en scripts ontwikkelen voor kunstenaarsduo's. Momenteel zijn er nog zo’n 48.000 vervaardigers die geen auteursrechtenstatus krijgen toegekend.
Dank
De ontwikkeling van deze tools in Wikidata heeft plaatsgevonden door projecten uitgevoerd met museum Boijmans van Beuningen, IISG, provincie Utrecht, erfgoed Gelderland, stadsarchief Rotterdam, stadsarchief Delft, ASR, Museum van Wereldculturen en het Vlaamse erfgoedcentrum MeeMoo. Ook de bijdragen vanuit de Wikimedia-gemeenschap is groot. Veel dank gaat uit naar Sandra Fauconnier, Michelle van Lanschot, Danielle Janssens en Evelin Heidel.